Vizantijski spomenici po Srbiji - Nacrtao i opisao Feliks Kanic (1862)

O knjizi

Ova izuetna knjiga, koja nosi naslov "Vizantijski spomenici po Srbiji", slobodno se može smatrati unikatnim poduhvatom srpskog izdavaštva 19. veka. Štampana 1862. godine u Carsko kraljevskoj državnoj štampariji u Beču, ova publikacija izdvaja se među drugim starim srpskim knjigama, što svojim formatom, što izvanrednim kvalitetom litografija u boji (10 + 1 na početku knjige od čega 3 hromolitografije). Ne možemo sa sigurnošću tvrditi, ali vrlo je moguće da se radi o prvoj srpskoj knjizi sa ilustracijama u boji. Feliks Kanic je ovo delo istovremeno, 1862. godine, objavio na srpskom i nemačkom jeziku (Serbiens byzantinische Monumente), u istoj štampariji. Izdanje na nemačkom jeziku istog je formata i sadržaja, jedina razlika je u jeziku i retkosti. Naime, nemačka verzija se češće može naći u ponudi, tako da je moguće i da je objavljena u većem tiražu nego srpska. Za prevod sa nemačkog na srpski jezik, zaslužan je Kanicov prijatelj Aleksandar Sandić, srpski istoričar i filozof.

Na povezu knjige nalazi se središnji deo grba Kneževine Srbije iz 1835. godine. Prikaz štita sa krstom i četiri ocila na simboličan način ukazuje na državni aspekt Kanicovog poduhvata. Srednjovekovna veza crkvene i državne vlasti naglašena je na naslovnoj strani, likovima cara Dušana i svetog Save u medaljonima bogato ukrašene vinjete, u čijem je središtu predstavljena Stara crkva na groblju u Smederevu. Prikaz utemeljivača srpske crkve i utemeljivača srpske srednjovekovne carevine uz predstavu Stare crkve na groblju u Smederevu, simbolu poslednje srpske srednjovekovne države Brankovića, govori o usponu, razvoju i padu srednjovekovne srpske države. U uvodnom delu Vizantijskih spomenika po Srbiji, Kanic ističe državu Nemanjića kao pretpostavku geografskog i kulturnog prostora obnovljene Srbije. Takođe, u prostoru moderne srpske države vidi paralelu sa srednjovekovnom državom. Prvi deo knjige, pod nazivom Veštačko-istorijski deo, čini deskriptivni prikaz morfoloških osobenosti i arhitektonskih formi srpskih srednjovekovnih zadužbina. U drugom delu knjige, Topografsko-istorijskom delu, nalaze se umetničke ilustracije.

Retkost

Prema Cobiss-u, ukupno pet primeraka ove izvanredne publikacije nalazi se u fondovima srpskih biblioteka. Od poznatih kolekcionara, sa kojima smo pričali, postoji jedan primerak srpskog izdanja u privatnom posedu. Mi je prvi put imamo u ponudi.

Drugi o ovoj knjizi

O ovoj knjizi objavljena je studija "Ilustracija u službi obnove srednjovekovlja. Topografsko-istorijski prikazi iz Vizantijskih spomenika po Srbiji Feliksa Kanica", autor Igor Borozan (2019), iz koje prenosimo pojedine delove:

"U kontekstu istraživanja drevnih srpskih srednjovekovnih sakralnih toposa, od naročitog je značaja ova ilustrovana knjiga Feliksa Kanica iz 1862. godine Serbiens byzantinische Monumente. Gezeichnet und beschrieben von F. Kanitz, objavljena na nemačkom jeziku, pod pokroviteljstvom državne štamparije u Beču, na dvadeset osam paginiranih stranica. Iste godine knjiga je objavljena i u prevodu autorovog prijatelja Aleksandra Sandića, pod naslovom Vizantijski spomenici po Srbiji. Nacrtao i opisao F. Kanic. Podnaslov knjige ukazuje na to da je likovni aspekt nadišao važnost pisanog teksta, ali ga ipak nije zasenio."

"Kanicovi prikazi prirodnih ambijenata u topografsko-istorijskom odeljku knjige dati su s više umetničke slobode. Oni su najčešće bili izvedeni u tehnici olovke, tuša,laviranog tuša, akvarela. Potom su prenošeni u tehnike masovnog reprodukovanja i zastupljeni u izradi Vizantijskih spomenika po Srbiji. Štamparska tehnika hromolitografije sredinom XIX primenjivana je samo u luksuznim izdanjima i kao takva je potvrdila veličajnost Vizantijskih spomenika."

"Kanic svoj rad definiše kao etnografsko-umetnički, ukazujući na to da se njegovo delo raspoznaje između vernog i zamišljenog prikaza stvarnosti."

"Kanic mahom prikazuje vladarske zadužbine, Žiču, Manasiju, Ravanicu, Studenicu, ili vladarske gradove s pridvornim crkvama – Smederevo, Kruševac. Izuzetak u odnosu na vladarski narativ predstavlja ilustracija manastira Gornjaka na Mlavi. Kanic u uvodnom delu knjige govori i o padu srpske države i njenom vaskrsnuću, potvrđujući ograničenja kulture koja počiva na rastu, usponu i neminovnom padu."

O autoru

Feliks Filip Emanuel Kanic (nem. Felix Philipp Emanuel Kanitz; Budimpešta, 2. avgust 1829 — Beč, 8. januar 1904) bio je austrougarski putopisac, arheolog, etnolog i jedan od najvećih poznavalaca jugoistočne Evrope. Bio je kraljevski ugarski savetnik i vitez austrijskog ordena Franje Josifa, nosilac medalje za nauku i umetnost, nosilac srpskog Takovskog ordena i ordena Svetog Save i počasni član Kraljevske saksonske akademije nauka.

Nakon putovanja po Srbiji, Kanic je objavio dva dela manjeg obima: Rimski nalazi u Srbiji (nem. Die römischen Funde in Serbien), objavljeno u Beču 1861. i nekoliko godina kasnije - Srpski vizantijski spomenici (nem. Serbiens byzantinische Monumente, Beč, 1862).

Jedno od njegovih najznačajnijih dela i vrhunac arheoloških istraživanja je Rimska studija (nem. Römische Studien in Serbien) u kojoj je istakao zalaganje da se spreči uništavanje kulturnog blaga.

U Lajpcigu je 1868. godine štampano izuzetno obimno delo, Istorijsko-etnografske studije sa putovanja 1859-1868 (nem. Serbien. Historisch-etnographische Reisestudien aus den Jahren 1859-1868, Leipzig, Fries, 1868. XXIV+744) u kome je na preko 700 strana, sa mnogobrojnim ilustracijama, predstavio Srbiju, njen narod i istoriju. U svojim delima opisivao je objekte troslojno: prvo je opisao lokaciju, zatim dao istorijski aspekt, dok je treći deo sadržao podatke o trenutnom stanju.

U Srbiji je najpoznatija Kaniceva knjiga Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do danas (nem. Das Königreich Serbien und das Serbenvolk von der Römerzeit bis zur Gegenwart, 1904, 1909).

Feliks Kanic je ostavio značajne i nezamenljive podatke vezane za teritoriju današnje Srbije u antičkom periodu. Deo Kanicovih zapisa odnosi se, poredo stalog i na poznavanje i korišćenje lekovitih voda tokom rimske epohe. Za neke od lekovitih izvora, autor je direktno naveo pretpostavku, često potkrepljenu konkretnim nalazima, da je stanovništvo prostora današnje Srbije u antičkom periodu poznavalo i iskorišćavalo lekovitost ovih voda.

O prevodiocu

Aleksandar Sandić (Veliki Bečkerek, 14. maj 1836 - Novi Sad, 15. april 1908) bio je srpski filozof, filolog, istoričar, književnik, kulturni radnik, političar, autor himne Svetom Savi, dopisni član nekoliko akademija u inostranstvu i jedan od najznačajnijih čuvara srpske kulture. (vidi kompletnu biografiju)

Očuvanost**

Oštećenja poveza kao na slikama, manje staračke fleke na papiru (vide se na slikama u prilogu). Nema pečata i potpisa prethodnih vlasnika. Nema podvlačenja teksta. Na slikama br. 6 i br. 7 možete videti veličinu ove knjige u odnosu na standardnu knjigu i u odnosu na olovku. Dva tabaka delimično odvojena od poveza, vidi poslednje dve slike.