Geschichte der Slawischen Sprache und Literatur - Paul Joseph Schaffarik 1826 (Istorija slovenskih jezika i književnosti svih dijalekata - Prva istorija književnosti i jezika kod nas)

Pavel Jozef Šafarik, u Srbiji poznat kao Pavle Josif Šafarik (Kobeljarovo, 13. maj 1795. — Prag, 26. jun 1861) bio je slovački i češki pisac, istoričar, etnograf, filolog i lingvista slovačkog porekla. Osnivač je slavistike kao naučne discipline (pored J. Dobrovskog i J. Kopitara) i jedan od prvih slavista.

Najpoznatiji je po svom delu Istorija slovenskih jezika i književnosti svih dijalekata (nem. „Geschichte der slawischen Sprache und Literatur nach allen Mundarten“), koje otkriva veliki doprinos slovenske kulture opštoj evropskoj kulturi.

Pavle J. Šafarik je u najboljim svojim godinama živeo i radio u Novom Sadu, u koji dolazi 1819. godine, nakon sticanja doktorata. Tada je izabran za direktora i prvog profesora Srpske velike pravoslavne gimnazije u Novom Sadu, osnovane nekoliko godina pre toga (1810. godine). Tokom novosadskog perioda je za šire istraživačke poduhvate na proučavanju jezika i književnosti Južnih Slovena stekao mnoge pristalice, pa i kneza Miloša u Srbiji, Njegoša u Crnoj Gori i Ljudevita Gaja u Hrvatskoj.  Svoje radove je pisao na češkom i nemačkom jeziku. 

U Novom Sadu se 1822. godine oženio Julijom Ambrozi de Seden iz Velike Kikinde, koja je bila poreklom iz nižeg slovačkog plemstva. Imali su jedanaestoro dece, od kojih je samo četvoro doživelo odraslo doba. Njihov najstariji sin Vojteh Šafarik napisao je biografiju svog oca: „Co vyprávěl P. J. Šafařík“ (Šta je govorio P. J. Šafarik) a unuk po ćerci Boženi, istoričar, poznati istraživač istorije Slovena Konstantin Jireček, bavio se istorijom Srba i drugih južnoslovenskih naroda. Jireček je i autor studije o svom dedi P. J. Šafariku: „Šafařík mezi Jihoslovany“ (Šafarik među Jugoslovenima).

Šafarik je imao iste poglede na srpski jezik kao i Vuk Stefanović Karadžić. Iako nije pisao na srpskom i nije bio Srbin, u velikoj meri je uticao na filologiju srpskog jezika u 19. veku. I Šafarik i Vuk su imali iste poglede na korpus srpskog jezika i književnosti. Ime Šafarika treba da bude ubeleženo kao ime prijatelja srpskog jezika, pisca prve istorije srpskog jezika i jednog od najznačajnijih srpskih bibliografa svih vremena.

Prevod jednog dela iz knjige

... Dva povesno različita a jezički veoma blisko srodna plemena, pleme Srba zapadnjačkog obreda u Dalmaciji, Raguzi, Bosni i Slavoniji, i pleme Hrvata na Savi i Kupi, u toj meri su povezana u  pogledu povesti i spisateljstva da se razmatranje ova dva ne može pogodno razdvojiti. Već u 3. i 4. veku posle Hrista, slovenski narodi su nadirali u rimske provincije stare Ilirije i može biti da  su u ovo vreme, i vekovima koji su usledili, oni barem mestimično naselili veliki deo nekadašnje stare Grčke, ali je tek oko sredine 7. veka srpskom i hrvatskom plemenu pošlo za rukom da zauzmu čvrsta staništa na jugu Dunava i Drave...

... Staru Raguzu, u koju su pobegli stanovnici Epidaurusa potisnuti Varvarima, naseljavali su u 7. veku Sloveni srpskog plemena. Trgovinom sa susednim narodima, tu je procvetala jedna država, slobodna prema inostranstvu, koja u svom najblistavijem periodu nije brojala više od 7000 stanovnika... Unutrašnji ustav bio je aristokratski na način venecijanskog ustava, a zakoni su bili uspostavljeni 1272. godine. Ta republika je 1357. došla pod Ugarsku a ubrzo potom pod tursku zaštitu. U našim danima ona je doživela svoj kraj od snažnih potresa koji su dolazili od Francuske. Nakon što je izvesno vreme bila pripojena Francusko-italijanskom carstvu, ona je potpala pod Austrijsku državu...

... Pri istraživanju ranije i novije sudbine jezika katoličkih Srba i Hrvata u Dalmaciji, Slavoniji i Hrvatskoj, nailazi se na zapletenosti koje taj predmet čine krajnje teškim. Čudesna zbrka pomicanja granica narodnih seoba, promena vere, vlasti i ustava, ogleda se u jezičkoj tvorevini te grane Slovena, koja je višestruko isprepletena. Ako se baci pogled na zemlje koje su naseljavali Dalmatinci, Hrvati i Slavonci, i ako se zadržimo samo na njihovim imenima, trebalo bi poverovati da ovde imamo posla sa tri različita plemena: Dalmatincima, Hrvatima i Slavoncima i sa isto toliko mnogo slovenskih narečja. Samo, povest i istraživanje jezika opovrgavaju tu razdvojenu egzistenciju tri plemena i tri narečja. Jer, najpre su Dalmatinci i današnji Slavonci, kao i Dubrovčani i Bosanci, prema povesti i iskustvu, Sloveni srpskog plemena. Nasuprot tome, stanovnike istinske Hrvatske (Stare Hrvatske na jugu Kupe), Hrvate, bi prema Konstantinu Porfirogenitu trebalo smatrati za jedno posebno pleme, dok se prema našem iskustvu, jezik u tim predelima ni u gramatici ni u leksici ne razlikuje dovoljno značajno od srpskog jezika Dalmatinaca...

... Jezik Dalmatinaca je sa ponekim malim odstupanjima – srpsko narečje. Ova odstupanja pretežno se tiču izgovora vokala i umesto je ili e: lipo umesto ljepo ili lepo, divojka umesto djevojka ili devojka, i neke od najbližih suseda uzete strane reči. A ono srpsko u Dalmaciji opet se raspada, poput svakog živog jezika na više varijeteta, tako Karaman razlikuje ono dalmatinsko (poslal sam, rekal sam) od dubrovačkog (poslo sam, reko sam) i neretvljanskog (posla sam, reka sam). No, osobitosti ovog jezika, prema onome gore rečenom, ne mogu biti nikakve drugačije nego osobitosti srpskog jezika. Pohvalu zaslužuje pre svega melodičan zvuk narečja zemlje, što je plod italijanskog susedstva. Kad čujemo glasove stanovnika unutrašnjosti (Apendini, Štuli, Zorgo itd) onda se naravno dalmatinsko narečje mora staviti ispred svih ostalih. Oni se predstavljaju suviše ponosnim na svoje poreklo i jezik, da su oni najstariji od svih Slovena i da je njihov jezik najčistiji od svih slovenskih dijalekata, a stranci im ne opažajući protivrečnost bez oklevanja to priznaju. Bilo bi neslavno da italijansko susedstvo nije iza sebe ostavilo nikakve tragove u jeziku na njihovu prednost, ali melodičan zvuk još nije potpuni i sveukupni zvuk jezika kao što čulo za lepotu još uvek nije celokukupno čulo čovekovog duha. Jezik koji je obrazovan i koji treba da bude savršen koliko je to moguće, treba uopšte da u svom trostrukom obliku - kao jezik proze, oratorijuma i pesničke umetnosti - zadovolji više potreba čovekovog duha...