Vizantijska provincijska uprava u doba Paleologa - Ljubomir Maksimović

Izučavanje provincijske administracije epohe Paleologa ne gubi u složenosti time što se u geografskom pogledu vezuje za relativno neveliki prostor. Dokumenti koji se mogu iskoristiti, sačuvani su u veoma neravnomernom teritorijalnom i hronološkom rasporedu. To u znatnoj meri onemogućava kontinuirano praćenje razvoja i delovanja institucija i prisiljava istraživača da se bavi tehnikom sastavljanja razbijenog mozaika čiji su mnogi delovi izgubljeni. Pa i u slučajevima kada se raspolaže srazmerno zadovoljavajućim brojem dokumenata, njihov karakter često prouzrokuje nove probleme. Pre svega, u spisima crkvenog i privatnog porekla neobično je malo podataka o državnoj upravi, uz to gotovo isključivo uzgrednih. S druge strane, i ovi dokumenti i izvori javno-pravnog karaktera bez razlike, mahom su nastajali radi rešavanja ekonomskih pitanja i imovinsko-pravnih odnosa. Takvi su bar sačuvani. Zato oni upravo sa tih aspekata najbolje osvetljavaju sastav i rad organa lokalne uprave, ostavljajući po strani druga značajna pitanja iz ovog domena. Pobrojane teškoće ponegde bi izgubile od svoje oštrine, kada bi postojao neki izvor sa sistematskim pregledom lokalnih funkcionera ili organizacionih oblika administracije. Na žalost, za ovo doba nema nijednog takvog izvora, sličnog nekadašnjim rang-listama funkcionera ili spisu Partitio Romaniae iz 1204. godine, pa čak ni sličnog privilegiji Aleksija III Anđela Mlečanima, sa njenim nabrajanjem provincija. Od XII veka praktično više nema ni činovničkih pečata, tako korisnih i značajnih za izučavanje administracije ranijih epoha. Sačuvano je samo nekoliko olovnih pečata katastarskih revizora sa podacima koji ne predstavljaju nikakvo osveženje u odnosu na podatke iz dokumenata.Dosta problema stvara i oslanjanje na narativne izvore. Za pitanja administracije, vesti vizantijskih istoričara i hroničara vrlo su nesigurne zbog, za ovakvu materiju, nedovoljne preciznosti. Oni nerado upotrebljavaju tehničke termine epohe, pa nije uvek lako odgonetnuti tačno značenje njihovog podatka.“ Ali za proučavanje izvesnih oblasti, kao Tesalije na primer, oni su nezamenljivi, kako zbog nestašice dokumentarnih izvora, tako i zbog neposrednog povezivanja opisa rada institucija sa iznošenjem političkih zbivanja. Povelje i akti srpskog porekla, ukoliko su nastali u vezi sa bivšom „romejskom“ teritorijom (od cara Dušana dalje) i sastavljeni po vizantijskom obrascu i na grčkom jeziku, moguće je upotrebljavati praktično na isti način kao i odgovarajući vizantijski materijal. Drugačije stoje stvari sa dokumentima zapadne provenijencije. U njima je uopšte manje podataka, a u svakom slučaju mogu se koristiti samo kao suplementarni izvori za izvesne detalje, nedotaknute u osnovnom, grčkom materijalu.