Iliri i Srblji ili Pregled Narodnosti starosedioca Ilirika - i imena, pismena, i načina pisanja današnji Srbalja - Evstatije Mihajlović (1843)

1843. Jevstatije Mihajlović u knjizi Iliri i Srblji, ili pregled narodnosti starosedelaca Ilirika piše: "O imenu posta raspra. "Braća" naša Horvati, i proči njiovi jednomislenici radi su, i trude se sve po-iliriti, što je god južno-evropejskog slavenskog naroda, ime Ilira kao točku sojedinjenja vzirajući; - a naprotiv toga Srblji, za imenem svoim, i slavom praotaca svoij pod imenem Srba stečenim ginući, nikako ne dopuštaju imena svog lišiti se; nego za pravo sude, da se bez razlike predela, i veroispovedanija svi opštenarodnim imenem Srb, ili Srbin nazivati moraju. Ko će one, koi sebe Srbima imenuju nagovoriti, da ime svoje izbrišu, i Ilirima se nazivaju? Kad oni u Srbskom imenu, koje je svetu pre nego slavensko poznato bilo, ponos i diku i slavu nalaze."

Evstatije Mihajlović je rođen 1802. godine u Velikom Bečkereku. Prvobitno je studirao filozofiju u Velikom Varadu (Arad), da bi potom nastavio sa studijama prava u Šarošpataku. Tokom revolucije 1848/1849. imao je skromnu, ali ne beznačajnu ulogu. Pripadajući pravoj gradskoj eliti onog vremena bio je izabran od strane bečkerečkog protopopijata da bude poslanik na Blagoveštenskom saboru u Sremskim Karlovcima 1861. godine. U toku sabora Evstatije je imao veoma aktivnu govorničku ulogu, gde je posebno dolazilo do izražaja njegovo znanje iz oblasti pravnih nauka. Posle nekoliko objavljenih knjiga 1843. otisnuo se u oblast istorije sa knjigom Iliri i Srblji (pregled narodnosti starosedioca Ilirika).

Potom sledi možda i najbolje njegovo delo. U pitanju je knjiga Zdrav razum (razsuždenija o bitiju božijem...) koja je ugledala svetlost dana 1848. godine. Knjiga je interesantno koncipirana u vidu petnaest večeri (odeljaka) koje autor provodi u razgovoru sa verovatno fiktivnim Obradom. Tokom ovih večeri ugodna priča nas vodi kroz teme o stanju duše, životu i smrti, selu i gradu, materijalistima i duhovnicima i dr.

Delo po kome je danas ponajviše poznat Evstatije izašlo je 1863. godine i zvalo se Odbrana jezika srbskog (od izopačivanja i prostačenja i kirilice od vukovice). Sa ovom knjigom svrstao se u kritičare Vuka Karadžića i branitelje tradicionalnog pravopisa. Na ovu temu Evstatije piše i na kraju knjige Iliri i Srblji.

*Knjiga je u originalnom formatu, stranice nisu obrezane, blagi tragovi od fleke pri dnu str. vidi sliku 4